Türkiye, iktidar ve muhalefet oylarının birbirine Fazla yakın olduğu, Cumhurbaşkanlığı sistemindeki birinci seçimine gidiyor. eşitlik ve Kalkınma Partisi iktidarı 2022 sonundan itibaren peş peşe geniş kitlelerin gelir artışını sağlayacak düzenlemeler açıklarken, Yıl içinde planlanan kamuya işçi alımının erkene çekilmesi, geçmiş yılların ziraî ödemelerinin hızlandırılması, aile yardımı, engelli yardımı vb. genel toplumsal harcamaların meblağlarının artırılması üzere bir sıra tedbiri peş peşe uygulamaya aldı. eşitlik ve Kalkınma Partisi’nin 2022 sonunda, oy vermede tavır değişikliğine yol açabilecek, geniş kitlelerin taleplerini ve yapılabilecekleri belirlemek üzere bir çalışma yaptığı kamuoyuna yansımıştı. Geçmişte, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın şiddetle karşı çıktığı, EYT’lilere eski haklarının tanınması uygulamasında Geri adım atılacağı istikametindeki birinci haberlerin akabinde “seçim ekonomisi” tartışması başladı. Seçimlerin mayısta yapılacağının katılaşmasıyla Birlikte EYT düzenlemesini birtakım popülist uygulamalar izledi. Enflasyon karşısında gerçek gelir kaybına uğrayan sabit gelirlilerin seçimler nedeniyle iktidardan uzaklaşma ihtimali Beyaz Parti’de birtakım harcamaları toplumsal kanada kaydırma eğilimi doğurdu. Kısa vadede enflasyonun indirilmesi başarılamayınca bu Sefer kayıpların telafisi nedeniyle taban fiyatta artışlarla düzeltme yapılmaya çalışıldı.
GSYH’de emeğin hissesi 10 puan geriledi
Enflasyonun yüksek seyrettiği bir ortamda, genel bir ekonomik program da uygulanmadığı için GSYH içinde emeğin hissesi nihayet 6 yılda 10 puan kadar azaldı. Uzun müddettir birinci Sefer geniş kitleler kaynak dağıtımda hisselerini artırma fırsatını seçimle yakaladılar. nihayet 6 yılda dar gelirlilerin iktisattan aldığı hissede Önemli bir daralma görüldü. Çalışan kısmın GSYH’den aldığı Pay 2016’da yüzde 36,5 düzeyindeyken, 2022 sonunda 26,5’e kadar geriledi. İşletmelerin karının hissesi ise yüzde 47,1’den 54,5’e kadar çıktı.
Yüksek enflasyon her Vakit oy kaybettirdi
“Seçim ekonomisi”, iktidarların genel ekonomik istikrarları bozacak biçimde kitlelere yönelik popülist ekonomik kararları olarak tanımlanıyor. Tenkit konusu yapılması ise seçimlerden sonra bu Cin istikrarları bozucu kararların maliyetinin Yeniden geniş kitlelere yansıtılmasından kaynaklanıyor. Türkiye’de geçmişte bu enflasyon yoluyla gerçekleştiği için dönemsel değil uzun vadeli ekonomik dengesizlik ve haksız maliyet nedeniyle eleştiriliyordu. Üstelik seçimler nedeniyle uygulanan popülist ekonomik hareketlerin oy Eda davranışlarına tesiri hudutlu olduğu için boşa harcanmış kaynak olarak görülüyordu.
1991 genel seçimlerinde muhalefet başkanı Süleyman Demirel, o dönemki iktidarın ziraî dayanak ödemelerindeki yüksek oranlı artışlarına karşılık, sayı söylem etmek yerine “ne veriyorlarsa iki katı” toptan Cevap vermişti. 2023 seçimlerinde de iktidarın emeklilerin bayram ikramiyesini 2000 TL’ye yükseltmesine karşılık “15 bin TL ikramiye” açıklamasıyla Yeniden sembolik bir süreç oluştu. Illinois Üniveristesi’nden Ali T. Akarca 2019’da yaptığı Türkiye’deki Tüm seçimlerin tahlil edildiği “Economic voting in Turkey: single- vs. multi-party governments” çalışmasına dayanarak bir tahlil yapan ekonomist Orhan Karaca, yüksek enflasyonun her Vakit iktidardakilerin oy kaybına yol açtığı, özetle enflasyonu artırıcı popülist ekonomik uygulamaların oy kaybını durduramadığı sonucuna ulaştı.
İktidar ve muhalefetten harcama artırıcı vaatler
Türkiye, iktidarın kimi popülist uygulamaları yanında, millet İttifakının da harcama artırıcı bir sıra vaadiyle seçime gidiyor. İktidar ve muhalefet hanelere ödeme manasına istikbal aile geliri vaadini vermiş durumda. millet İttifakının vaatleri ortasında emekli maaşlarının güzelleştirilmesi, başta eğitimini tamamlamış lakin misyon verilmemiş öğretmenler olmak üzere halk alımlarının artırılması, çiftçi takviyesinin artırılması, Amele kısmında örgütlenmenin kolaylaştırılması, zelzele konutlarının fiyatsız verilmesi bulunuyor. Kaynak olarak ise var iktisat siyasetlerinden kaynaklanan israf ve yolsuzlukların önlenmesi gösteriliyor. Literatüre Müsait bir iktisat siyasetleri setinin oluşmasıyla istikbal Hariç kaynağın ve Türkiye’nin olağan ekonomik potansiyelinin bu harcamaları karşılayacağı belirtiliyor.
Seçim sonrası ek bütçe kaçınılmaz görünüyor
Son devirde iktidarca yapılan harcama artırıcı tedbirlerin kaynağının nasıl oluşturulacağına yönelik bir İzah yapılmasa da iktidar kanadı bunun genel ekonomik Bina içinde karşılanabilir olduğunu savunuyor. İktidar değişse de değişmese de yalnızca vaatler değil, sarsıntının de maliyetleri nedeniyle Yıl içinde ek bütçe yapılmak zorunda kalınacak. Kaynaklardan biri de nihayet periyotta artan ve bu Yıl da yüksek seyredeceği mutlaklaşan enflasyon aracılığıyla sağlanacak.
Başta EYT olmak üzere bir sıra kararın maliyetine yönelik Türlü çalışmalar bulunuyor. EYT’nin 2023 bütçesine 255 milyar TL, emekli aylıklarının en düşük düzeyinin 7 bin 500 TL’ye çıkarılmasının 149 milyar TL olduğu belirtilmişti. Zelzelelerin ek maliyetinin 2 trilyon TL olacağı ve bunun Değerli bir kısmının 2023 yılında olacağı Strateji ve Bütçe Başkanlığınca açıklanmıştı. Yalnızca bu datalar dikkate alındığında, atılan ekonomik adımların bütçeye getireceği yükün büyüklüğü lakin varsayım edilebiliyor. Fakat nereden bakılırsa bakılsın, Türkiye’nin bütçe büyüklüğünün ve açığının 2023’te Önemli bir düzeye geleceği, bunun da muhtemelen Haziran- Temmuz aylarında gündeme istikbal ek bütçeyle görüleceği vurgulanıyor.
HÜKÜMETİN SEÇİM İKTİSADINA YÖNELİK UYGULAMALARI
ÜCRETLİLER VE İSTİHDAM
Geçici personellere takım
Uzun müddettir sendikaların talebi olan kamuda çalışan süreksiz personellerin takıma alınması konusunda Nisan ayında düzenleme yapıldı. Bu düzenlemeye nazaran kamudaki süreksiz çalışanlar yılda 11 ay 29 gün çalıştırılabilecek. Emeklilik vb. nedenlerle boşalan Amele takımlarına da süreksiz personellerden Nakil yapılarak takıma geçirilecek. Süreksiz emekçilerin 11 ay 29 gün çalışması, “geçici ve vadeli çalışma” manasına geliyor. Bu çalışanlar işten atılmaları halinde işe dönüş davası açamama ve işsizlik sigortasından yararlanamamaya neden oluyor.
Kamunun işe alımları hızlandı
Kamuda emeklilik ve öteki nedenlerle ayrılan işçi de dikkate alınarak her Yıl 80 ile 100 bin dolayında işçi alımı gerçekleşiyordu. 2023 seçimleri öncesi hem Yıl içine dağılacak alımlar hızlandırıldı, hem de ek alımlar gündeme geldi. Nisan sonu yaklaşırken, ilana çıkılmış işçi alımı sayısı üniversiteler ve MSB’nin er-erbaş alımları iç olmak üzere 144 bini geçti. sıhhat Bakanlığı’nın 31 bin 600, MEB’in 45 bin, eşitlik Bakanlığının 18 bin 305 işçi alımı kararları bu alanda dikkat cazip ilanlar oldu.
Asgari fiyata artış kelamı
Türkiye’de fiyatlar uzun müddettir baskı altında bulunuyor. Bu nedenle nihayet periyotta taban fiyat yoluyla hükümet fiyatlara müdahale etti. O denli ki yapılan artışlar, kimi toplu kontratlardaki meblağların dahi üzerine çıktı ve bu toplu kontratlar yenilenmek zorunda kalındı. 2022’de, yüksek enflasyon nedeniyle minimum fiyata Yıl ortasında artış yapılmıştı. 2023’te ise Ocak periyodunda, bir evvelki Temmuz periyoduna kıyasla dahi yüzde 54,66, Yıl başına nazaran yüzde 100’ün üzerinde artış yapılsa da Aralık artırım olması istikametinde siyasi münakaşa çıkınca Cumhurbaşkanı Erdoğan, Temmuz ayında tekrar bir fiyat artışı yapılacağı kelamını verdi.
Yardımlara taban fiyat ayarı
2022 sonunda, yeni yılda uygulanacak ve gerçekte enflasyon nedeniyle Fazla düşük kalmış olan engelli, Fakir ve muhtaç sınıfındaki şahıslara toplumsal yardımların taban fiyatın üçte birinin altında kalmamasına yönelik düzenleme yapılarak otomatik bir yüksek oranlı artış gerçekleştirildi. Engelliler için verilen meskende bakım takviyesi, muhtaçlık sahibi ailelere verilen mali takviyenin olduğu Aile Takviye Programına hem ödenekler artırıldı, hem de ödeme fiyatları yükseltildi.
Doğalgaz indirimi
Seçimlerin güzelce yaklaştığı ortamda Karadeniz’de keşfedilen doğalgazın üretilebilen birinci kesitinin şebekeye verildiği açıklandı. Bu gelişmeyle Birlikte 1 aylık fiyatsız doğalgaz verilmesi yanında, 1 Yıl boyunca hanelerde mutfak ve sıcak suda kullanılan doğalgazda indirim uygulanacağı da açıklandı. Ayrıyeten patronların çalışanlarına doğalgaz ve elektrik yardımı yapması halinde bunu gelir vergisinden düşebilmesi, Yemek yardımlarının da vergisinin azaltılmasına yönelik düzenleme yapıldı. 2022’nin nihayet çeyreğinden bu yana Türlü takviye programlarında da artışlar yapıldı. ihtiyaç sahibi ailelere verilen, doğalgaz ve elektrik fiyatları artırıldı.
ÇİFTÇİ, ESNAF VE KOBİ’LER
KOBİ kredileri 7 kat arttı
nihayet devirde Amel dünyası krediye erişimde meşakkatler olduğu istikametinde şikayette bulunsa da Türkiye’de krediler süratli bir genişleme izliyor. Merkez Bankası Lideri Şahap Kavcıoğlu, 2023’ün birinci enflasyon raporunu tanıtırken, 2022’de ticari kredi kullanımının evvelki yıla nazaran fiyat bazında 5,5 kat daha Çok gerçekleştiğini ve bunların içinde KOBİ’lerin kullandığı kredinin ise Tekrar tıpkı devirde 7 kat arttığını açıkladı. Türkiye ayrıyeten Merkez Bankasınca verilen yatırım kredisinde de genişleme yaşıyor. Merkez Bankası’nın Yatırım Taahhütlü Avans Kredisi fiyatı da 111,47 milyar TL’ye ulaştı. Bu programda ayrılan fiyat birinci başta 100 milyar TL’si sanayi, 50 milyar TL’si turizm olmak üzere 150 milyar TL olarak belirlenmişti. Şirketler kesitine yönelik düzenlemelerden biri de Hazine Dayanaklı Kredi Garanti Fonu aracılığıyla yapılan kredi paketi oldu. Uygulamaya giren paketle 50 milyar TL’si, emeklilik ıslak düzenlemesine bağlı olarak oluşan kıdem tazminatında kullanılmak üzere 250 milyar TL’lik bir kredi paketi açıklandı.
Çiftçi dayanağı öne çekildi
Daha Evvel Yıl içinde ekim devirlerine denk getirilen çiftçilerin evvelki yıla ilişkin dayanakları 2023’te Şubat ayından itibaren ödenmeye başlandı. 11 farklı kalemdeki bu ödemelerden 2,5 milyon çiftçi yararlanıyor. Çiftçilere 2022 yılında yapılan bir Öbür düzenleme ise elektrik borçlarına ödeme kolaylığı ve yıllık elektrik bedellerinin üç aylık dönemsel olarak ödenmesi imkanı tanınması olmuştu.
Yapılandırma yasası
Türkiye, zelzelenin finansmanına yönelik tartışmaların sürdüğü bir ortamda Mart ayında bir Sefer daha vergi, toplumsal Emniyet ve halk alacaklarının tekrar yapılandırılması Yasa tasarısını kabul etti. Geniş kitleleri ilgilendirmesi bakımından, trafik ve kamuya yatırılması gereken ferdî harç ve bilgilerin tamamı Yasa kapsamında nema bakımından affedildi ve kalan fiyatlar da taksitlendirme imkanı sağlandı. Patron tarafında ise Tekrar nema ve cezaların silinmesi, anne paraların ise taksitlendirilerek ödenmesine İmkan sağlandı.
Esnafa vergi takviyesi
Tekrar esnafa yönelik bir sıra düzenleme de peş peşe geldi. Pazarcı esnafı, seyyar bayiler üzere Ufak ve mikro seviyede Amel yapanlara Önemli avantaj sağlayacak halde Yalın adapta vergi mükellefi olma hakkı sağlandı. Yine esnafa yönelik birinci Kez ticari araç satın alacaklarda belli araç kümelerinde ÖTV alınmaması uygulaması ilan edildi.
GENÇLER
Bilgisayarda vergi indirimi
Seçimde birinci Kez oy kullanacak gençlere yönelik iletiler öne çıktı. Geçmişte hem iktidar hem muhalefet, bilgisayar, cep telefonu üzere aygıtların birinci Defa edinimlerinde vergi avantajı sağlama kelamı verdiler. Kemal Kılıçdaroğlu buna birinci araba alımının ÖTV’siz olmasını da ekledi. Yakın periyotta ise hükümet üniversite öğrencilerinin bilgisayar ve cep telefonu alımlarında bir kereye mahsus ÖTV alınmaması ile aylık 10 GB internet verilmesi tarafında vaadini açıkladı.
Üniversite öğrencilerinin kredi borçları
2022 sonunda gündeme gelen üniversite öğrencilerinin harç ve kredi borçlarının yükselen faizler nedeniyle inanılmaz artışı siyasetçilerin vaat yarışına neden oldu. Sonuçta, hükümet bu borçların faizlerini büsbütün silme istikametinde bir karar aldı.
MEHMET KAYA / Ekonomim
Yorum Yok